© Museo Valle-Inclán. A Pobra do Caramiñal · Teléfono: 981 831 662 · E-mail: info@museovalleinclan.gal

Roteiro de Santiago de Compostela

Por algún motivo no se a completado la carga del separador, pincha el botón recargar para intentarlo de nuevo.

Recargar

1. Alameda. Monumento a Valle-Inclán.

«De todas as rancias cidades españolas, a que parece inmobilizada nun soño de granito, inmutable e eterno, é Santiago de Compostela. A cidade das cunchas depura o seu aroma piadoso coma as rosas que nas estancias pechadas exhalan ao se murchar a súa máis delicada fragrancia. Rosa mística de pedra, flor románica e basta, coma no tempo das peregrinacións conserva unha graza inxenua de vello latín rimado.»

(VALLE-INCLÁN, Ramón del: “A LÁMPADA MARABILLOSA. Exercicios espirituais”, O quietismo estético, II, 1916)

Extracto de “SANTIAGO DE COMPOSTELA: ROSA MÍSTICA DE PEDRA. Ruta literaria de D. Ramón del Valle-Inclán”; edición a cargo de: Joaquín del Valle-Inclán Alsina e Antonio González Millán; traducción: Pilar Sampedro; patrocina: Concello de Santiago de Compostela, área de Acción Cultural e INCOLSA ― Turismo de Santiago, 2021 (2ª ed.); 2016 (1ª Ed.).

2. Colexio de San Clemente de Pasantes

«¡Oh, [Don Francisco del Valle-Inclán] era como todos os da miña raza, un xigante..!; foi alumno do Colexio de San Clemente desta cidade, colexio que exercía grande influencia nos destinos de Galicia, como que intervén na elección de cardeais [...]. A residencia no colexio é notable, aquilo tiña un alto senso pedagóxico, estas mansións coidaron sempre moito disto».

(El Pueblo Gallego, 26 e 27 de marzo, 1924)

3. Rúas de Compostela

«Viana do Prior: Foi vila de señorío, como o declaran as súas pedras insignes: Está chea de prestixio a ruda sonoridade dos seus adros e prazas: Ten a súa crónica en pedras sonoras, candoroso romance de rapinas feudais e bandeiras de gremios rebeldes, fronte a condes e mitrados. Vellas casonas, vellas liñaxes, pergameos vellos, escudos en arcos, pregoan as góticas fábulas da Armería Galaica».

(Comedias bárbaras I, CARA DE PLATA, II, i)

4. Igrexa de Salomé

«Día por día, a oración de mil anos renace no tanguer das súas cen campás, na sombra dos seus pórticos con santos e mendigos, no silencio sonoro dos seus adros con flores franciscanas entre xuntura das lousas, no verdor cristalino dos seus campos de romarías, con aqueles carballos de escavado tronco que recordan as vivendas dos ermitáns».

(A LÁMPARA MARABILLOSA, O quietismo estético, II)

5. Teatro Principal

«Os estudantes promoveron o desexo de ouvilo nunha conferencia e proxectaron con tal motivo unha homenaxe que se debía celebrar na mesma Universidade. Unha comisión de mozos escolares foi con tal motivo á Pobra para convidalo.[…]. Díxolles el, que agradecía a atención e que dende logo correspondería a ela vindo a Santiago […], pero nada de ornato oficial que el rexeitaba, é dicir, que falaría non na Universidade senón nun Teatro».

(GARCÍA MARTÍ, Victoriano: Memorias, 1919)

6. Praza das Praterías

"Unha tarde, a miña irmá Antónia tomoume da man para me levar á Catedral [...]. Recordo os seus ollos e a lapa luminosa e tráxica con que miraba a un estudante [...]. A miña nai odiábao, e por non velo, tiña fechadas as fiestras da nosa casa, que daban ao Adro das Praterías. Aquela tarde lembro que paseaba, como todas as tardes, embozado na súa capa azul. Alcanzounos na porta da Catedral, e sacando por debaixo do embozo a súa man de esqueleto, tomou auga bendita e ofreceulla á miña irmá, que tremía".

(XARDÍN SOMBRÍO, A miña irmá Antónia, II)

7. O cabaleiro Pimentel de Portugal

Claustro catedralicio: fachada do Tesouro

"O Tempo era un vasto mar que me tragaba, e do seu seo angustioso e tenebroso a miña alma saía cuberta de recordos como se vivise mil anos. Eu comparábame con aquel cabaleiro dunha vella lenda santiaguesa, que, ao naufragar, saíu dos abismos do mar co saio cuberto de cunchas".

(A LÁMPADA MARABILLOSA, O anel de Giges, IV)

8. A muller adúltera

Fachada das Praterías

«A escultura do pórtico compostelán ten no seu símbolo a terrible exemplaridade dun castigo dantesco e a pavorosa resonancia salmista de misereres e de profundis. No colo da adúltera, a louzanía do cortexo que recibía os seus bicos fíxose podremia e vaidade de vaidades. A boca acendida de luxurias que apaixonaba baixo o seu selo o secreto deleite do pecado é boca arrepentida e penitente, condenada pola eternidade dos séculos a cambiar fúnebres bicos coa Morte».

(CODEX CALIXTINUS, 1935)

9. Catedral: Mausoleo do Apóstolo Santiago

«¡Santiago de Galicia foi un dos santuarios do mundo, e as ánimas aínda gardan alí ollos atentos para o milagre!...».

(JARDÍN UMBRÍO, Mi hermana Antonia, I)

10. Capela da Corticela

«Cando eu era neno, aquela Capela tiña para min unha sensación de paz campesiña. Dábame un goce de sombra coma a copa dun vello castiñeiro, coma as parras diante dalgunhas portas, coma unha cova de ermitán no monte […]. Ou, Capela da Corticela, cando esta alma miña, tan vella e tan cansada, volverá a se mergullar na túa sombra balsámica!».

(JARDÍN UMBRÍO, A miña irmá Antónia, III)

11. Naves da catedral

«Polas tardes sempre había corro de vellas rezando as Cruces. As voces, fundidas nun murmurio de fervor, abríanse baixo as bóvedas e parecían iluminar as rosas da vidreira como o sol poñente [...]. Máximo Bretal, que estaba todas as tardes no Adro, ao achegarnos nós desaparecía, e logo, ao cruzar as naves da Catedral, viámolo xurdir na sombra dos arcos. Entrábamos na Capela, e el axeonllábase nas gradas da porta bicando as lousas onde acababa de pisar a miña irmá Antonia».

(JARDÍN UMBRÍO, A miña irmá Antonia, III y VIII)

12. Pórtico da Gloria

«Vós, composteláns, que tedes esa reliquia do Pórtico da Gloria […]. Vós que tedes a tradición da pedra, que é o máis nobre das materias da arte, porque endexamais o pórfiro ten sido banal, mentres teñades o granito conservaredes a tradición […]. Vede o que tedes que facer con esa reliquia que posuídes e non a profanedes, composteláns».

(Diario de Galicia. Santiago, “En honor de Julio Antonio”, 22.III.1919)

13. Praza do Obradoiro

«En España —dice don Ramón— se han hundido muchas cosas; pero se han salvado siempre, de todas las hecatombes, las artes y las letras […]. Pero aquí no se habla de Fernando de Casas, autor de la fachada del Obradoiro de la basílica compostelana, esa maravillosa pieza de arte, reputada universalmente como la más hermosa del estilo churrigueresco, ni se habla del autor de la admirable fachada de las Platerías, completamente ignorado, ni del constructor del severo muro de san Payo o de la fachada, tan bella, del convento del Carmen y de los otros monumentos de Santiago, verdaderamente de excepcional mérito».

(El Pueblo Gallego. Vigo, “Palabras de Don Ramón del Valle-Inclán III”, 5.VII.1935)

14. San Martiño Pinario

Seminario Maior

«Imos ao cemiterio da Venerable Orde Terceira. Trátase de conseguirmos un esqueleto para vendelo ao Seminario. Xa o teño falado e están desexándoo, porque non vale ren o que hoxe temos na aula de Historia Natural […]. Bo esqueleto é o que eu vendín cando estudaba no Seminario de Santiago! O que tiñamos alí tamén era unha visión».

(Comedias bárbaras II, ÁGUILA DE BLASÓN, IV, vi)

15. Os ecos da Berenguela

«Nesta cidade petrificada foxe a idea do Tempo. Non parece antiga, senón eterna. Ten a soidade, a tristura e a forza dunha montaña […]. Compostela, inmobilizada no éxtase dos peregrinos, xunta todas as súas pedras nunha soa evocación, e a cadea dos séculos tivo sempre nos seus ecos a mesma resonancia. Alí as horas son unha mesma hora eternamente repetida baixo o ceo chuvioso».

(A LÁMPADA MARABILLOSA, O quietismo estético, II)

16. A Quintana

«Sonora de feudo e espora unha tropa de seis xinetes, galáns chalaneados, entra pola Quintana e á porta do mesón descabalga. Son CARA DE PRATA, e os seus irmáns, DON PEDRO, DON ROSENDO, DON MAURO, DON GONZALO e DON FARRUQUIÑO, o menor dos seis, que loce tricorne e beca, perdurables divisas dos colexiais no seminario de Viana do Prior».

(Comedias bárbaras I, CARA DE PLATA, II, iii)

17. Praza de Cervantes

«Neste libro están recollidas aquelas novelas breves dos meus albores literarios, fai máis dun cuarto de século, cando amei a gloria. O vello mestre [Manuel Murguía], con quen acostumaba a pasear nas tardes de inverno compostelán, escribiu entón as páxinas limiares que aquí reproduzo.».

(Nota a CORTE DE AMOR, 1920).

18. Casa grande do Conde de Ximonde

Actualmente Auditorio A Banca

«[…] cando a procesión pase polo Preguntoiro, na mañá de sol, fíxate na casa número 23. Descorrerá o “velarium” e sobre o Corpus Christi verás un brazo espido de muller que arroxará camelias brancas. Non mires para o arcebispo que estará ruborizado. Abaixo verás un altar con Gobelins e un pequeno salmista triste… Os escudos da casa, o traxe da dama, a admiración do pobo, as colgaduras de veludo e sedas falan dos seus antepasados».

(Carta ao seu fillo Carlos del Valle-Inclán Blanco. Roma, 1934)

19. Convento de San Paio de Antealtares

«— Se viñeran a prenderme, ti que farías? Atreveríaste a ocultarme na túa alcoba? Unha abadesa de San Paio salvou así a vida do teu avó!...

Rosarito non contestou. Ela, tan inocente, sentía o lume do rubor en toda a súa carne. O vello libertino mirábaa intensamente, tal buscase só turbala máis».

(JARDÍN UMBRÍO, Rosarito)

20. Convento da Ensinanza

«Eu sentín pasar coma unha brisa de abril sobre o xardín dos recordos. Aquelas dúas nenas, as fillas de Concha, noutro tempo queríanme moito, e tamén eu as quería. Levantei os ollos para mirar a súa nai. Non lembro un sorriso tan triste nos beizos de Concha:
— As cativas están co seu pai?
— Non. Téñoas educándose no Convento da Ensinanza».

(SONATA DE OTOÑO, XIII)

21. Convento de Belvís

«A DAMA. —Vostede tomará chocolate, señor Abade. Xa o sabes, Malvina.
DONA MALVINA. —Prefire bolos de Viana ou biscoitos das monxas de Velvís? (sic)
O ABADE. —Hai que pensalo, dona Malvina: É un caso de conciencia!
A DAMA. —As dúas cousas.
DONA MALVINA. —E o cabelo de anxo ou o doce de guindas?
O ABADE. —Tamén lle farei honor aos dous».

(EL MARQUÉS DE BRADOMÍN, I)

22. Universidade literaria

«Para don Ramón del Valle-Inclán, unha causa principal da desvalorización de Galicia [no concurso nacional] é a mala calidade da súa representación. Aquí, dito en frase moi do eximio escritor, escóllese o que flota: pero non a flor da espuma, senón a cortiza.

[…]
Entrar na Universidade de Compostela e contemplar os vítores nos que se honra a memoria de certos «fillos ilustres» da nosa terra, aflixe a alma. Alí están, desde Montero Ríos a Viguri, toda a gama de caciques aos que houbo que render submisión e loanza. Non semella, senón que a Universidade galega fose sempre unha escola de caciques, de deputados por Carballo e Negreira.... e, ¡vamos! para iso, puido estar pechada, que sairíamos gañando...
[…]
―De moitos males bótase a culpa ao Goberno de Madrid; pero hai que facer antes acto de contrición e buscar dentro da casa as causas que queremos encontrar fora.».

(Santiso Girón, Laureano: “Palabras de Don Ramón del Valle-Inclán (III). Hai que rematar en Galicia con este caótico orde de valores”. El Pueblo Gallego. Vigo, 5.VI.1935)

23. Antigo café Derby

«En torno á súa mesa de café, do Derby, o día da Ascensión ou do Corpus, uns parentes campesiños. De ordinario, o faladoiro selecto que saborea os mellores ditos e as substanciosas disertacións de don Ramón: o doutor Devesa, o doutor García-Sabell, Sánchez Harguindey, Arturo Cuadrado, Martínez López, Maside. Despois do café, un paseo por unha rúa, pola Ferradura; e logo, o descanso no Sanatorio do doutor Villar Iglesias».

(Santiso Girón, Laureano: “Palabras de Don Ramón del Valle-Inclán (I). Hay que terminar en Galicia con este caótico orden de valores”. El Pueblo Gallego. Vigo, 30.VI.1935)

24. Sanatorio Villar Iglesias

Derribado pola especulación: no seu solar edificaron un inmoble representativo do feísmo institucionalizado diante da cidade monumental.

«Non sei aínda o tempo que permanecerei neste sanatorio. Vin aquí verdadeiramente enfermo. Aínda cando o calaba, eu sabíao, e non tiña a menor esperanza de sandar. […] Non foi así e desta suxestión estou xa curado. Aplícanme o radio e os seus resultados creo que serán eficaces.
Coa saúde recobrei un pouco de optimismo, e empecei unha novela. Lévoa moi adiantada. Non sei aínda se a publicarei pola miña conta ou con editor. De todos os xeitos, quero que sexa axiña.
[…] Saúdos ós amigos. Para vostede ánimos e esperanzas deséxalle o seu amigo que lle manda unha aperta, Valle-Inclán.»

(Carta a Manuel Azaña. Santiago de Compostela, 09.V.1935)

25. Cemiterio de Boisaca

Sepultura do universal escritor

«Toda Galiza está no seu corpo»

«Eu sei que Don Ramón finou. Vin o seu cadáver. Leveino a soterrar. Leveino a ombros, nunha tarde chuviosa de inverno. Endexamais o ceo de Compostela chorou tanto! E vino descender ás entrañas da nosa nai […]. Desapareceu e soterrámolo nun cemiterio novo e baleiro, que agora está cheo de defuntos».

(CASTELAO: Valle-Inclán y Galicia, 1939)